Aigas Mórtas e l'èstatua del Sant Lois, rei de França (òbra de Jaumes Pradier escultor 1849) que totòm d'aici a pogut veire un còp, al mens, per lo viatge de fin d'escòla quand eran mainatges.
Aquel pais d'aiga est uei cargat d'un fum de causes e d'istorias:
Per los uns, subretot l'estiu, boticas e momuments a badar - e aquò l'an plan compres, los que manjan sus las esquinas dels toristos .
Per los mens tucles, se pot ensajar de légir dintras los calos que de segur se i trapa totjorn quicòm a veire, a se remembrar o a somiar
Sembla dire:...Lo melhor, lo pus fort, lo pus bel, e per dire tot lo mai sant: ... es ieu!- e rai los altres
Era la fin a Levant de la mar d'en dédins e Aigua Morta, lo pòrt, tenia un passatge a la mar tras l'estanh dau Répauset e son grau.
Aqueste grau, se sona Grau del rei - se sonet Grau Pelletier a la révolucion Francesa - e dempuei la fin del segle XIX un vilatjou- Lo grau del rei- e desvolopa dins aquel rodol .
Sus la mapa de 1746 las causas semblan aver gaire cambiar, a quicòm prèp, dempuei Lois lo noven, e de segur tambe aqui passet-el per anar cap als crosadas (la sètena e la oitena) .
tocetz se voletz mapa granda
Mapa de 1746Lois lo noven sonat sant
Filh de Lois l'oiten sonat lo leon e de Blanca de Castilha es nascut en l'an 1214 - una annada aprèp la batèsta de Muret (1213) e trés abans la mort de Simon de Montfort(1218).
Foget fatch rei en 1226, moriguet de pèsta davant Tunis per la oitena crosada et foget canonisat en 1297.
1226 (enluminura)
Filh de Lois l'oiten sonat lo leon e de Blanca de Castilha es nascut en l'an 1214 - una annada aprèp la batèsta de Muret (1213) e trés abans la mort de Simon de Montfort(1218).
Foget fatch rei en 1226, moriguet de pèsta davant Tunis per la oitena crosada et foget canonisat en 1297.
1226 (enluminura)Era pasmens rei per una bona sètentenada e n'en faget força.
Los libres d'escola nos disan qu'era bon, qu' assostet los paures, que jutjava plan assetat jous una blaca vielha e qu'avia contunhat l'uniment de la França.
Polit coma un libreLo Sant Òme
El tamben,de son temps, a "près la Franca en mans" e per lo bén de tots -
"L' interès général" disan los d'ara - sioplèt!.
Alavetz aquel prenget -coma los de uei- "ordenancas grandas":
- 1259: énebit jocs d'argent,
- 1258: foget ordenancas contra josieus, dual e poesas - Atal per elas, créet ostal-dieu onte las donas eran amassadas - n'i a que se trapavan al barri sant Denis que devenget, al bot d'un temps, una brava bordalarià - d'aqui a dire que Lois es lo prèmier macarèl, es pas lo mòt - mas semblesse que los a plan ajudat
- enfin 1262 : pren ordonanca per donar al rei, tutela de las vilas qu'èran libres jusqu'aqui, ambe consol e capitol .
"Remembre Montségur!"
Cal pas se desmembrar, pasmens e subrètot per la istoria nostra, que lo Lois IX aprèp lo VIII a ménar aquèl uniment de la Franca sus l'èsquina del mond d'aici.
A près érètgia coma ràson per far guèrra, crosadas e chaplar la populacion.
La fins finàla èra d'esfondre tot poder sus las tèrras de Tolosa e d'aici per espandir lo dels reis Frances.
Per mémòri: Acordament de Lorris (1243) acava la sosposanca dau Lenguadòc e marca la venceson sus erètgià, 1244 los crèmats de Montségur -1255 Bailada de Quéribus, darer castelàs Catàr.
Queribus
Es aqui que sobretot comencet lo desrabatge de la culture e de la civilisacion ricas e grandas del pais nòstre.
Mas... uei ...
Aprèp sèt cent e cinquantas annadas :
- un motlon de guerras
- de miserias de totas mènas
- una révolucion Jacobina
- una respublica - que nos fan dire Libertat Egalitat etc.. - mas que totjorn centralisa lo poder
- una Europa onte tot se far a Mastrich or en dacòm- mai, mas que i veisem res
- un mondialejament desliural que i veisem mai que res.
- e lo vielhum del Sénat Frances e de l'académia Franchimanda que venon mai de réfudar la lenga Occitana (e Català, Vascon, Brèiton,e altres) coma lengas nacionalas e mai, coma s'eran menaças per l'uniment nacional. (Lois es pas mort!)
Aquo Rai !
- e mai que nos fagan, cad'an, desguisar en Sant Lois ... (totjorn e encara, lo viscut badan e se raligan al venceire)
e que ne son plan contents...
...per los ajustaires de Sèta, Sant Lois sara totjorn pas qu'un diluns o un pavès
Pavès d'artist per las ajustas de Sant Lois
Epilog : Torna Lois! Torna !
Aprep poder, civilisacion, cultura e lenga, es uei escamp que se far manjar.
A vila, las plaças e carrieras son plen de restaulants, cafès, comercis de ropas, toalhas, menudarias, atrapas-polset, e sobretots de carris, d'en pertot, de mai en mai gròs, fumos e prétensonos.
Als campestres los pus rics, els, crompan las pus belas ostals, los pus grands mases, o bastisan dins los pus polits rodols.Los traparatz onte i a la vist a màr o a natura, la tranquilitàt ambe trempador blu e totjorn lo tractòcarry amb veire tenchat ... e tot aquo's privat, tencat, tapat, aparat, gardat, engossat,.... e ci, e mi ...
E consi far?
N'i a dins las isclas,que son pus caudets que nosautres e que tenan una tradicion vielha de faire petar ço que marca mal.
D'autres que fan prégadis e lamfias, e jamai se bolegan lo cuol.
N'i a tamben que s'en cagan
Dins la notra démocracia grand, généralament totom balota:
n'i a un fum que balotan per anar a sopeta els tamben...
mas la grand majoritat balotan e totjorn se la sarran.
Alara per nosaltres que sem à l'espera d'au melhor, e tamben d'una bona avesuda,
digem que n'i a pas pus a far qu'anar cercar lo Lois per netejàr tot aquò..
...mas onte es lo rei?
Es totjorn aqui ! a cambia de campatge de crosada
mas manja ambels toristos !
Aquo rai, nos desbolegarem solets
encara un cop...
Anem!
La bona nueit Lois!
mainatges n m [mainatches]: enfants
tucle n ou adj [ tucle ]: myope
tras adv [tras]; a travers
a quicòm prèp loc [a kikom prep] : a peu près
sèten- a adj num ord: septième
oiten- a adj num ord: huitième
noven-a adj num ord [nouvèn]: neuvième
sètentenada occ [sétinténado] : 70 jours environs
assostèt verb assostar [assousto]: aider, assister
blaca n f [blaco]: chêne blanc
contunhat verb contunhar [countugno] : continuer
énèbit verb énèbir [énaibi]: interdire
josieus n m pl [jousièous] : juifs
dual n m [ duaou]: duel
poesas n f pl [pouèsos] : prostituées
bordalarià n m [bourdalaria]: bordels
tutela n f [tutèlo]: tutelle
consol n m [counsou] : conseiller municipal
capitol n m [kapitou] conseiller municipal
desmembrar- se verb int [démémbro]: oublier
érètgia n f [érètchio]: hérésie
chaplar verb [tchaplo] : massacrer, briser, hacher
chaple n m [tchaplé] : carnage
esfondre verb esfondrar [èsfoundro]: effondrer
acordament nm [acourdamèn]: traité, accord
sospausanca n f [souspaouzanço] : soumission
venceson n f [bènçezou] : victoire
bailada n f [bailado] redition
desrabatge n m [dèsrabatché]: arrachage
en dacòm- mai loc [én dacom maï]: ailleurs
viscut nm [biscut]: vaincu
venceire n m [bènçèïre]: vainqueur
ajustaires n m pl [atchustaïrès] : jouteurs
pavès n m [pabès]: pavois
escamp n m [èscam]: espace
ropas n f [roupo]: robes, vetements
toalhas nf pl [ touaillos ]: nappes, ext: textiles
menudaria n f pl [ménudario ]: marchandises de peu de valeur
atrapa -polset n m [arapa-poulçet]: attrape poussière
carri n m [kari]: automobile
trempador n m [trémpadou]: piscine
prégadis n f pl [pègadis]: prières
lamfias n f pl [lanfias] : plaintes
balotan verb balotar [balouto]: voter
avesuda n f [abézado]: avis, conseil
"L' interès général" disan los d'ara - sioplèt!.
Alavetz aquel prenget -coma los de uei- "ordenancas grandas":
- 1259: énebit jocs d'argent,
- 1258: foget ordenancas contra josieus, dual e poesas - Atal per elas, créet ostal-dieu onte las donas eran amassadas - n'i a que se trapavan al barri sant Denis que devenget, al bot d'un temps, una brava bordalarià - d'aqui a dire que Lois es lo prèmier macarèl, es pas lo mòt - mas semblesse que los a plan ajudat
- enfin 1262 : pren ordonanca per donar al rei, tutela de las vilas qu'èran libres jusqu'aqui, ambe consol e capitol .
"Remembre Montségur!"
Cal pas se desmembrar, pasmens e subrètot per la istoria nostra, que lo Lois IX aprèp lo VIII a ménar aquèl uniment de la Franca sus l'èsquina del mond d'aici.
A près érètgia coma ràson per far guèrra, crosadas e chaplar la populacion.
La fins finàla èra d'esfondre tot poder sus las tèrras de Tolosa e d'aici per espandir lo dels reis Frances.
Per mémòri: Acordament de Lorris (1243) acava la sosposanca dau Lenguadòc e marca la venceson sus erètgià, 1244 los crèmats de Montségur -1255 Bailada de Quéribus, darer castelàs Catàr.
QueribusEs aqui que sobretot comencet lo desrabatge de la culture e de la civilisacion ricas e grandas del pais nòstre.
Mas... uei ...
Aprèp sèt cent e cinquantas annadas :
- un motlon de guerras
- de miserias de totas mènas
- una révolucion Jacobina
- una respublica - que nos fan dire Libertat Egalitat etc.. - mas que totjorn centralisa lo poder
- una Europa onte tot se far a Mastrich or en dacòm- mai, mas que i veisem res
- un mondialejament desliural que i veisem mai que res.
- e lo vielhum del Sénat Frances e de l'académia Franchimanda que venon mai de réfudar la lenga Occitana (e Català, Vascon, Brèiton,e altres) coma lengas nacionalas e mai, coma s'eran menaças per l'uniment nacional. (Lois es pas mort!)
Aquo Rai !
- e mai que nos fagan, cad'an, desguisar en Sant Lois ... (totjorn e encara, lo viscut badan e se raligan al venceire)
e que ne son plan contents......per los ajustaires de Sèta, Sant Lois sara totjorn pas qu'un diluns o un pavès
Pavès d'artist per las ajustas de Sant LoisAtal mai, es verai qu'a bravament morflat, la cultura nostra,
çaquelà, aprèp tot aquel temps passat, sembla
que n'en démòra encara quicòm de brava ... No?
que n'en démòra encara quicòm de brava ... No?
Epilog : Torna Lois! Torna !
Aprep poder, civilisacion, cultura e lenga, es uei escamp que se far manjar.
A vila, las plaças e carrieras son plen de restaulants, cafès, comercis de ropas, toalhas, menudarias, atrapas-polset, e sobretots de carris, d'en pertot, de mai en mai gròs, fumos e prétensonos.
Als campestres los pus rics, els, crompan las pus belas ostals, los pus grands mases, o bastisan dins los pus polits rodols.Los traparatz onte i a la vist a màr o a natura, la tranquilitàt ambe trempador blu e totjorn lo tractòcarry amb veire tenchat ... e tot aquo's privat, tencat, tapat, aparat, gardat, engossat,.... e ci, e mi ...
E consi far?
N'i a dins las isclas,que son pus caudets que nosautres e que tenan una tradicion vielha de faire petar ço que marca mal.
D'autres que fan prégadis e lamfias, e jamai se bolegan lo cuol.
N'i a tamben que s'en cagan
Dins la notra démocracia grand, généralament totom balota:
n'i a un fum que balotan per anar a sopeta els tamben...
mas la grand majoritat balotan e totjorn se la sarran.
Alara per nosaltres que sem à l'espera d'au melhor, e tamben d'una bona avesuda,
digem que n'i a pas pus a far qu'anar cercar lo Lois per netejàr tot aquò..
...mas onte es lo rei?
Es totjorn aqui ! a cambia de campatge de crosadamas manja ambels toristos !
Aquo rai, nos desbolegarem solets
encara un cop...
Anem!
La bona nueit Lois!Per ne saupre mai
Per lo lexic:
- Siti MEMO un pauc de benvolanca e de confonmanca
- Libre "Histoire de St Louis" de Jean Joinville, Joinville, Natalis de Wailly - 18650( sur google)
- La dariera crosada
Per lo lexic:
mainatges n m [mainatches]: enfants
tucle n ou adj [ tucle ]: myope
tras adv [tras]; a travers
a quicòm prèp loc [a kikom prep] : a peu près
sèten- a adj num ord: septième
oiten- a adj num ord: huitième
noven-a adj num ord [nouvèn]: neuvième
sètentenada occ [sétinténado] : 70 jours environs
assostèt verb assostar [assousto]: aider, assister
blaca n f [blaco]: chêne blanc
contunhat verb contunhar [countugno] : continuer
énèbit verb énèbir [énaibi]: interdire
josieus n m pl [jousièous] : juifs
dual n m [ duaou]: duel
poesas n f pl [pouèsos] : prostituées
bordalarià n m [bourdalaria]: bordels
tutela n f [tutèlo]: tutelle
consol n m [counsou] : conseiller municipal
capitol n m [kapitou] conseiller municipal
desmembrar- se verb int [démémbro]: oublier
érètgia n f [érètchio]: hérésie
chaplar verb [tchaplo] : massacrer, briser, hacher
chaple n m [tchaplé] : carnage
esfondre verb esfondrar [èsfoundro]: effondrer
acordament nm [acourdamèn]: traité, accord
sospausanca n f [souspaouzanço] : soumission
venceson n f [bènçezou] : victoire
bailada n f [bailado] redition
desrabatge n m [dèsrabatché]: arrachage
en dacòm- mai loc [én dacom maï]: ailleurs
viscut nm [biscut]: vaincu
venceire n m [bènçèïre]: vainqueur
ajustaires n m pl [atchustaïrès] : jouteurs
pavès n m [pabès]: pavois
escamp n m [èscam]: espace
ropas n f [roupo]: robes, vetements
toalhas nf pl [ touaillos ]: nappes, ext: textiles
menudaria n f pl [ménudario ]: marchandises de peu de valeur
atrapa -polset n m [arapa-poulçet]: attrape poussière
carri n m [kari]: automobile
trempador n m [trémpadou]: piscine
prégadis n f pl [pègadis]: prières
lamfias n f pl [lanfias] : plaintes
balotan verb balotar [balouto]: voter
avesuda n f [abézado]: avis, conseil
